कुन ठूलो समस्या हो ? नयाँको प्रियतावाद कि पुरानाको अक्षमता ?

हुन त यो ‘पुराना’ र ‘नयाँ’ को वर्गीकरण र त्यस अनुरूपको ध्रुवीकरण कति प्राकृतिक र कति कृत्रिम, कति स्वाभाविक र कति जबर्जस्त हो भन्ने बहस होला नै । सिद्धान्ततः न नयाँ हुँदैमा पुरानोभन्दा राम्रो र गुणस्तरीय छ भन्न सकिन्छ न नयाँ कस्तो होला भन्ने प्रष्टता नभएको कारण ‘परीक्षित र असफल’ पुरानालाई सधैं काँधमा बोकिरहनुपर्छ भन्नेछ ।

ठीक हो, उस्तै थप एक थान ‘डुप्लिकेट’ नयाँ हुनु समस्याको समाधान हैन । न त नयाँ पनि ‘हामी जस्तै त हुन्’ भन्ने च्याङ्लो बर्की जस्तो निरीह भाष्यभित्र आफ्ना अक्षमता, कमजोरी र असफलतालाई ढाकछोप गर्न अभिशप्त देखिनु नै कुनै समाधान हो ।

यो बहसलाई एकक्षण बेवास्ता गर्ने हो भने पुराना ‘वाम-उदारवादी’ (लेफ्ट-लिवरल) राजनीतिकर्मी तथा बुद्धिजीवीले ‘नयाँ काम’ पाएका छन् अचेल- प्रियतावाद (पपुलिज्म) को उछित्तो काढ्ने नाममा नयाँलाई सत्तोसराप गर्ने । आफ्नो आङको भैंसी नदेख्ने, अर्काको आङमा जुम्रो देखाउँदै हिंड्ने । आफ्नो अनुहारको धुलो कहिल्यै नपुछ्ने, आफ्नो अनुहार कुरुप देखायो भनेर ऐना मात्रै पुछ्ने । आफ्ना अन्तरनिहित कमजोरीको खोजी गर्न तत्पर कहिल्यै नहुने, समस्यालाई पन्छाएर सधैं पानीमाथिको ओभानो हुन खोज्ने ।

जस्तो कि एमाले महासचिव शंकर पोखरेल एक फेसबुक स्टाटसमा लेख्छन्, ‘आज हाम्रो समाज सामाजिक अराजकताको चरम विन्दुतर्फ उन्मुख छ । आम रूपमा राज्य, संगठित शक्तिहरू, अख्तियारप्राप्त व्यक्तिहरूप्रतिको अविश्वास, निराशा र घृणा त्यसैको उपज हो । सामाजिक अराजकताको जगमा नीतिहीन, उद्देश्यहीन र गन्तव्यहीन पपुलिष्टहरू राजनीतिक विकल्पका रूपमा प्रस्तुत हुने र समाजले त्यसलाई आशाको नजरले हेर्ने अवस्था आजको राजनीतिक नयाँ परिदृश्य हो ।’

उनी अगाडि थप्छन्, ‘पपुलिष्टहरूबाट समाजको रूपान्तरण र आर्थिक राजनीतिक संकटको समाधान हुन सक्दैन । उनीहरूबाट हुने भनेको अन्ततः यथास्थितिवादको पक्षपोषण नै हो । दुनियाँका पपुलिष्ट आन्दोलनहरूको अवसान त्यसरी नै हुने गरेको छ । आजका संकटको समाधानका लागि समाजका सबै पक्ष जिम्मेवार भएर समस्याकेन्दि्रत सामाजिक बहस र समाधानकेन्दि्रत राजनीतिक अभियानमा जुट्नुपर्ने भएको छ ।’ एमाले महासचिव पोखरेलको यो भनाइलाई आजका दिनमा ‘वाम-उदारवादी’ खेमाको एक प्रतिनिधि अभिव्यक्ति मान्न सकिन्छ ।

अंग्रेजीमा एक शब्द छ- डेनायलिज्म । अर्थ हुन्छ- आफ्नो मनोवैज्ञानिक असहजताको कारण अनुभवसिद्ध भइसकेका सत्यहरूलाई समेत अस्वीकार गर्नु । अर्थात् सत्यसँग डराउनु, सत्यबाट भाग्नु, सत्य आत्मसात् गर्न हिच्किचाउनु, सत्यलाई इन्कार गर्नु ।

पोखरेलको उपरोक्त अभिव्यक्ति मात्र हैन, गत मंसिर ४ यता अझ वैशाख १० गतेको उपनिर्वाचन परिणामपछि समग्र ‘वाम-उदारवादी’ खेमामा ४ मनोदशा व्याप्त देखिन्छन् । डेनायलिज्म, पाखण्ड, हीनताबोध र अस्तित्व संकटको चिन्ता ।

डेनायलिज्म किन भने मानौं कि आजको समस्या उनीहरूको दाबी जस्तो ‘प्रियतावाद’ हो नै भने पनि के यो देशको मुख्य समस्या भइसकेको हो ? आज कुन ठूलो समस्या हो ? नयाँको प्रियतावाद कि पुरानाको अक्षमता ? मानौं तीन नयाँ दल राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी, जनमत पार्टी र नागरिक उन्मुक्ति पार्टीलाई ‘प्रियतावाद’ को प्रतिनिधि मान्ने (यद्यपि यो सही हैन) हो भने पनि संसदमा उनीहरूको उपस्थिति कत्रो हो ? के यो निर्णायक शक्ति हो ?

निःसन्देह हैन । बढीमा १६ प्रतिशत हो, बाँकी ८४ प्रतिशत शक्ति अहिले पनि ‘अ-प्रियतावादी पुराना’ कै हातमा छ त ! फेरि पनि देशले समस्याको समाधान किन पाइरहेको छैन ? राज्य त्यही र त्यस्तै घिसेपिटे किन छ ? अझ भ्रष्ट र पतित किन हुँदै गइरहेको छ ?

‘सामाजिक अराजकता चरम विन्दुतर्फ पुगेको छ’ भन्दिएर मात्र भाग्न पाइन्छ ? त्यो अराजकता कहाँबाट, किन र कसका कारणले आयो ? त्यसको संपरीक्षण, आत्मनिरीक्षण र आत्मस्वीकृति चाहिंदैन ? के यो देशले करिब ३४ वर्षदेखि प्रियतावादकै कारणले दुःख पाएको हो ? यसअघिको ‘वाम-उदारवादी परियोजना’ जनताका लागि सर्वथा प्रीतिकर तथा सुखदायी थियो ? देश सुशासित र समृद्ध बन्न लागेको थियो, प्रियतावाद आएर एकाएक अवरोध गरेको हो ? निःसन्देह हैन ।

के विगत ३४ वर्षदेखि देश ठेगानमा नहिंडेको यही ६ महिने प्रियतावादले हो ? दशकौंदेखि देश गरिबी, बेरोजगारी, अल्पविकास, कुशासन र भ्रष्टाचारमा फस्नुको कारण प्रियतावाद हो ? नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरण प्रियतावादले गराएको हो ? झन्डै दुईतिहाइको बहुमत फास्स न फुस्स भएको नयाँ दलहरूले गर्दा हो ? देशमा रोजगार नपाएर, लाखौं युवायुवती विदेशिएको प्रियतावादले गर्दा हो ? यी कुनै पनि समस्यामा नयाँ दल, वैकल्पिक राजनीति र प्रियतावादको कुनै भूमिका छैन ।

यसका लागि कोही जिम्मेवार छन् भने ‘वाम-उदारवाद’ नै छ । यो कसैको असफलता र संकट हो भने ‘वाम-उदारवादी परियोजना’ कै असफलता र संकट हो । यसको उत्तर कसैले दिनुपर्छ भने ‘कांग्रेस-कम्युनिष्टहरू’ले नै पर्छ ।

पाखण्ड किनभने मंसिर ४ गतेको आमनिर्वाचन र वैशाख १० गतेको उपनिर्वाचनबाट रास्वपा लगायतको उदयसँगै प्रियतावादको उदय भएको हुँदै हैन । प्रियतावादी राजनीतिको उदय २०७४ को चुनावमै भइसकेको थियो । त्यतिखेर जो प्रियतावादको राजनीतिक उपयोग गर्न तल्लीन थिए, आज तिनै ठूलो स्वरले भन्दैछन्, ‘प्रियतावादको उदय समस्या भयो ।’

समयले जब कसैलाई छोड्छ, कुनै मोलाहिजा विना निर्ममतापूर्वक छोड्दछ । उपनिर्वाचनको परिणामले मंसिर ४ को आम निर्वाचनले भन्दा बढी प्रष्ट भाषामा समयले पुरानालाई छोड्न थालेको घोषणा गरेको छ । यो समयको घोषणापत्र, युगको घोषणापत्र हो

हामी कसैले यो बिर्सन मिल्दैन कि ठीक त्यतिखेरै अमेरिकामा डोनाल्ड ट्रम्पको उदय भएको थियो । विश्व संचार जगतमा ‘पपुलिज्म’ र ‘डेमागग्’ खुबै प्रयोग भइरहेका थिए । नेपालको बौद्धिक विमर्शमा पनि यी शब्दले पर्याप्त प्रवेश पाइसकेका थिए । २०७४ को आम चुनावमा तथाकथित ‘कम्युनिष्ट एकता’ र ‘वाम गठबन्धन’ ले जुन भ्रम (भ्रम किनभने त्यो पुष्टि भएन) दियो, खासमा प्रियतावाद भनेकै त्यही थियो ।

रवि लामिछानेहरूको राजनीति यदि प्रियतावाद नै हो भने पनि त्यसको स्रोत ओलीपन्थ हो । ओलीपन्थले प्रियतावादको उपयोग गरुन्जेल आनन्द मानेर कानमा तेल हालेर बस्ने वा अझै त्यही प्रियतावादलाई सहयोग गर्दै आएकाहरूबाट आज प्रियतावादको कोकोहोलो किन ? आजको प्रियतावादसँग लड्ने नैतिक अधिकार पनि तिनीहरूसँग मात्रै हुन्छ, जो प्रियतावादको स्रोतसँग हिजोदेखि नै लडेका थिए ।

विवेकपूर्ण तर्कपद्धतिले पुष्टि नगर्ने, सत्यतथ्य विनाका, विज्ञानहीन र रुढिवादी, आधारहीन, उडन्ते, हावादारी र फन्टुस प्रोपागान्डा सृजना गरेर ‘अब कम्युनिष्टहरूले कम्तीमा ५० वर्ष खान्छन्’ भन्ने भाष्यमा जसरी ओलीलाई ‘डेमागग् अवतार’ मा प्रदर्शन गरिएको थियो, त्यो नै खासमा प्रियतावाद थियो । ओलीको डेमागग् अवतारले दुई-दुई पटकको असंवैधानिक संसद विघटन सहित जुन संकट ल्यायो, त्यो नै आजको संकटको जग हो । महासचिव पोखरेलले भनेको आजको ‘चरम सामाजिक अराजकता’ को मुख्य कारकतत्व त्यही थियो, त्यही हो ।

यो पाखण्ड किनभने हिजो यो प्रवृत्तिलाई साथ दिने यिनै थिए । प्रचण्डदेखि माधव नेपालसम्म, शंकर पोखरेलदेखि घनश्याम भूसालसम्म ‘ओलीमा अभूतपूर्व नेतृत्व क्षमता देखियो’ भन्दै आत्मरति गर्ने यिनै थिए । ओली प्रियतावादको हुन्डरीले झण्डै दुईतिहाइको कमसल ताज पहिर्‍याउँदासम्म सबै मख्ख थिए ।

जतिखेरसम्म प्रियतावाद आफ्नो राजनीतिक स्वार्थको रोटी सेक्ने भट्टी बनेको थियो, गज्जबको थियो । त्यतिखेर मात्र प्रचण्ड-माधव लगायतकाहरू बिच्किन थालेका थिए- जब ओलीले भागबन्डामा तलमाथि गर्न थाले । कमरेडहरूले भने जस्तो ‘भाग खान’ पाएनन् । जब भने जस्तो ‘भाग खान पाइएन्’, उनीहरू नै प्रियतावादले फुलेको बेलुनमा हावा फुस्काउन सियो घोच्दै हिंडे । विगत पाँच वर्षको नेकपा (नेकपा) को नाटक र नौटंकीलाई बेवास्ता गरेर आजको प्रियतावादको रहस्य बुझ्न सकिंदैन ।

आज ओलीको प्रतिवेदनमा प्रियतावाद, प्रचण्ड-माधवको भाषणमा प्रियतावाद, शंकर पोखरेल-घनश्याम भूसालको लेखमा प्रियतावाद, गोकुल बास्कोटा र महेश बस्नेतको गालीगलौजमा प्रियतावाद । कमरेडहरू- के यो साँच्चै प्रियतावादसँगको लडाइँ हो कि पाखण्ड ? त्यसो त यो प्याकेजभित्र ‘देउवा युगको कांग्रेस’ का बेढङ्गे सोच र कार्यशैली पनि उत्तिकै जोडिएका छन् ।

हीनताबोध किनभने- समाजले नयाँलाई ‘आशको नजरले हेर्ने अवस्था’ इर्ष्या र डाह समेत त्यसमा निहित छ । यस सन्दर्भमा के कुरा स्मरणीय छ भने नेपाली समाजले ‘वाम-उदारवादी परियोजना’ लाई दशकौं लामो साथ दिएको हो । एकपछि अर्को आशा गरेको हो । तर, त्यसबाट देश र जनताले आफ्ना समस्याको समाधान पाउँदैनन् भन्ने सिद्ध हुन्छ, अनुभवजन्य सत्य स्थापित हुन्छ, के उनीहरू जस्तै जनता र मतदाता पनि सत्यबाट भाग्नुपर्छ भन्ने छ ? निःसन्देह छैन ।

अस्तित्व भयको चिन्ता किनभने नयाँ र वैकल्पिक प्रयासप्रति उनीहरूको असहिष्णुताको अरू कुनै वस्तुगत कारण देखिंदैन । आफू पनि केही गर्न नसक्ने र अरू कोही नआउन् पनि भन्ने भाव प्रगतिमैत्री र गतिशील सोच हुँदै हैन । निरन्तर प्रगति र गतिशीलतामा विश्वास गर्नेहरूले आफ्नो ‘अस्तित्व अन्त्य’ हुँदा देश र जनताको हित हुन्छ भने त्यसका लागि समेत तयार रहनुपर्दछ । गतिशील सृष्टिमा कुनै पनि चिजको अस्तित्व सर्वकालिक हुँदैन ।

जसले प्रकृति र प्रगतिको नियममा विश्वास गर्दछ, उसले पुरानाको विलोप र नयाँको उदयको प्रक्रियालाई साथ, सहयोग र उत्साह दिने चरित्र देखाउन सक्नुपर्दछ । यस्तो चरित्र गुमाएको वाम-उदारवादी खेमा आफैंमा यथास्थितिवादको प्रतिनिधि र संरक्षक हो, उसले प्रियतावाद र यथास्थितिवादको अन्तरसम्बन्धबारे प्रवचन गर्नु, अर्ति-उपदेश दिनुको कुनै अर्थ हुँदैन ।

पूँजीवाद र साम्यवाद अन्तिम विचारधारा थिएन, हैनन् । ‘वाम-उदारवादी परियोजना’ विकल्पहीन एक मात्र राजनीतिक परियोजना थिएन, हैन । कांग्रेस-कम्युनिष्ट अन्तिम सत्य पार्टी थिएनन्, हैनन् । बरु जुन देशमा यी चिज लोप भइसकेका छन्, ती देशको उन्नति, प्रगति अझ राम्रो छ । र त्यो उन्नत विकल्पबाट नेपाली समाज मात्रै सधैं वञ्चित रहनुपर्छ भन्ने छैन । ‘वाम-उदारवादी परियोजना’ को एकाधिकार अब सम्भव छैन । त्यो युगको अन्त्य हुँदैछ र हुन जरूरी पनि थियो ।

समयले जब कसैलाई छोड्छ, कुनै मोलाहिजा विना निर्ममतापूर्वक छोड्दछ । उपनिर्वाचनको परिणामले मंसिर ४ को आम निर्वाचनले भन्दा बढी प्रष्ट भाषामा समयले पुरानालाई छोड्न थालेको घोषणा गरेको छ । यो समयको घोषणापत्र, युगको घोषणापत्र हो । डेनियालिज्म, पाखण्ड, हीनताभास र अस्तित्व भयको चिन्ताबाट उत्पन्न अक्षमताको बर्को ओढेर अब पुरानाले नयाँसँगको लडाइँ जित्न सक्ने छैनन् ।

source https://www.onlinekhabar.com/2023/05/1309858